Бүгін таң атқаннан мұхиттың әр жағындағы сайлаудың қорытындысын күтудеміз. Бұл елдегі кімнің президент болатыны қарапайым қазақстандықтардың өміріне тікелей әсер етпесе де халықаралық жағдайға үлкен ықпалы болатындықтан оның нәтижесі маңызды. АҚШ-ғы сайлау барысында жүргізілген exit pool нәтижелері барысындағы жүргізілген сауалнамалар американдықтарды ең алдымен экономика, тектік теңсіздіктер, коронавирус, қылмыс және денсаулық сақтау саласы толғандырады. Кім президент болса да осы проблемаларды шешумен айналысатыны сөзсіз.
Ал біздегі Мәжіліс сайлауына екі екі айдан аз уақыт қалды. Мәжіліс сайлауына бүгінгі күнде барлық 6 партия да қатысатын ниеті бар секілді. Соңғы шешімдерін партия съездерінде 20 күннің ішінде анықталуға тиіс. Партиялар съездерін келесі күндері өткізбекші:
— 11 қарашада – Қазақстан коммунистік халықтық партиясы;
— 13 қарашада – Жалпыұлттық социал-демократиялық партия;
— 18 қарашада — «Ауыл» Халықтық-демократиялық патриоттық партиясы;
— 20 қарашада – «Ақжол» демократиялық партиясы;
— 25 қарашада – «NurOtan» партиясы.
«Бірлік» партиясы сайлауалды съездін өткізу күнін нақты жариялаған жоқ. Бірақ партия төрағасы Серік Сұлтанғалидың айтуынша 10 қарашадан кейін өтуі керек. Айдың соңына қарай сайлаушылар назарына партиялар ұсынатын тізімді көретін боламыз.
10 қаңтар күні мәжіліс сайлауымен бірге жергілікті мәслихаттар сайлауы да өткізіледі. Мәслихаттар сайлауының өткізілуі шындығын айтқанда бізде байқалмай өтіп кетеді. Бұл қазіргі мәслихаттардың қоғамдағы ролін білдіреді десек болады. «Аймақтық парламент» ретінде мәслихаттар жергілікті тұрғындарға өте жақын және маңызды инситут болса керек еді. Біздің партиялар мәжіліс сайлауына ерекшке көңіл бөледі де мәслихат сайлауына қатысуға аса құлықты емес. Себебі көпшілік партиялардың әлеуеті бұған жетпейді. Қазіргі мәслихат құрамындағы 30 жасқа дейінгі жастардың үлесі 3 %-ға да жетпейді. Партияның қуатты аймақтық құрылымы болмаса саяси жүйеде маңызды орын ала алады деп айту қиын.
Аймақтарда сайлаушылармен жүйелі жұмыс жүргізітін партия ретінде «Nur Otan» партиясын айта аламыз. Әрине оған партияның қуаты жеткілікті. Партия өңірлік филиалдарында өтетін конференциялардың кестесін жариялаған болатын. Оның барысында барлық деңгейдегі мәслихаттарға партиялық тізімдер және әр өңірден Мәжіліске партиялық тізімге кандидаттар анықталатын болады. Сонымен, конференция 10 қарашада – Шымкент қаласында, 11 қарашада – Алматы қаласында, 12 қарашада – Нұр-Сұлтан қаласында өтеді. Алматы, Қарағанды және Қызылорда облыстарында – 16 қарашада, ал Ақмола, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Түркістан, Атырау, Қостанай, Маңғыстау, Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстарында – 17 қарашада өтпек.
Конференцияларда шешім қатысушы делегаттардың көпшілік дауысымен қабылданады. Дауыс беру «Праймериз» ақпараттық жүйесінде өтетін пікірсайыстардың қорытындылары бойынша дауыс беруді қоспағанда, делегаттың қол немесе мандатын көтеруі арқылы өткізіледі.
Конференция барысында қатысушылар арасында пікірсайыс ұйымдастырылады.
Бірінші раундта үміткерлер аудан немесе қаланың мәселелерін шешуге қатысты өздерінің көзқарастарын ұсынуы керек.
Екінші раунд – «сұрақ-жауап» форматындағы пікірталас сессиясы.
Партияның Орталық аппараты бекіткен филиал конференцияларының әрбір кезеңін регламенттейтін нұсқаулыққа сәйкес, Мәжіліске үміткерлер, республикалық маңызы бар қалаларды қоспағанда, екі рет – аудандық, қалалық және облыстық конференцияларда пікірсайыс өткізеді.
Әр өңірдегі партия филиалдары қазір аумақтық филиалдарының конференция өткізу кестесін жариялады. Мысалға, Павлодар облысының аумақтық филиалдарының «Nur Otan» партиясының конференцияларын өткізу кестесі бойынша 10 қарашада конференция Успен, Ертіс, Тереңкөл және Аққулы аудандарында, 11 қарашада Павлодар қаласы мен Павлодар ауданында өтеді. Екібастұз, Ақсу қалаларында, Баянауыл, Май, Железин және Шарбақты аудандарында – 12 қарашада өтеді.
⠀ Облыстық мәслихаттарға партиялық тізімдер тиісті конференцияларда, ал Мәжіліске қорытынды тізім «Nur Otan» съезінде бекітіледі.
Өңірлік конференция алдында қалалық және аудандық партия филиалдарының саяси бюросы өткізілуде. Бюро жұмыстарында сайлауға дайындық пысықталуда. Сонымен бірге күн тәртібіндегі өзекті мәселелерді қарастыру ұмыт болмауы керек. Кеше «Nur Otan» партиясы Шахтинск қаласы бойынша саяси бюро жиналысы өтіп, Долинка кентіндегі су жүйелері мен Шахан кентіндегі қазандықты іске қосу мәселелері қарастырылған. 11 қарашада Шахтинск қаласы бойынша филиалда партиялық конференция өткізіледі.
Облыс орталығы болып табылатын қалалардың мәслихатына партиялық тізімдерді қалыптастыруға қатысты праймеризге қатысушылардан түскен өтініштерге байланысты «Nur Otan» партиясы оларды түзу бойынша жеке шешім қабылдаған екен https://zhasalash.kz/…/nur-otan-prajmerizge….
Облыс орталықтарынан шыққан рейтингі жоғары праймериз кандидаттарының бір бөлігі облыстық және қалалық мәслихаттарға депутаттық мандат ала алмай, резервте қалуы мүмкін деген алаңдаушылық болған еді. Сондықтан партия праймеризді өткізу ережесіне сәйкес өңірлік филиалдар облыс орталығы болып табылатын қалалардың партиялық тізімдерін қалыптастыру тәртібі туралы жеке шешім қабылдаған.
«Тізімдер праймериз қорытындысы бойынша сайланатын кандидаттар мен партиялық квотадан жасалады. Облыстық мәслихаттың партиялық тізіміндегі басым үлесті аудандар және басқа қалалармен салыстырғанда сайлаушылар санының көп болуына байланысты облыс орталығы болып табылатын қалалардың кандидаттары құрайды. Тізімге ең жоғары рейтингке ие кандидаттар енгізіледі», — деді партияның баспасөз қызметі.
Осы орайда кандидат мәслихат немесе Мәжіліс деңгейін таңдауға құқылы екені айтылды. Облыстық мәслихат және Парламент Мәжілісі депутаттығына кандидат ретінде ұсынылудан бас тартқан жағдайда үміткер пікірсайысқа қатысушылар тізімінен шығарылады және оның орнына жаңа үміткер қосылмайды. Бұл ретте осы кандидат міндетті түрде қалалық партиялық тізімге енгізіледі.
Облыс орталықтарының партиялық конференцияларындағы пікірсайыстарға қатысушылардың тізімі облыстық партиялық тізімге қаланың өкілдік ету квотасында 1 орынға 2 кандидат есебінен жасалады.
Пікірсайыстар мен дауыс беру қорытындылары бойынша ең жоғары дауыс жинаған қатысушылардың 50%-ы облыстық партиялық тізімге енгізу үшін ұсынылады. Оның ішінде, пікірсайыс қорытындысы бойынша ең көп дауыс жинаған кандидаттар Мәжілістің партиялық тізімінде өңірдің өкілдік ету квотасына сәйкес Мәжілістің партиялық тізіміне пікірсайысқа қатысушылар ретінде облыстық конференцияға ұсынылады.
Жалпы сайлаушы үшін бұл сайлауда бірнеше не маңызды?
Сайлаушы депутаттан ең алдымен өзінің мүддесін қорғай алатын кәсіби құзіреті лайықты өкілді көргісі келеді. Ал оның қандай партиядан болуы халық үшін екінші кезекте маңызды. Кел келген партияны негізі – оны құрайтын мүшелері. Яғни, партияның негізгі капиталы – адамдар. Депутат өз өкілеттілігі мерзімінде белсенді болып, азаматтарлың мүддесін ескеріп, кәсіби түрде өз қызметін дұрыс атқарса сайлаушының берген дауысының ақталғаны.
Партиялар ұсынатын тізімді көруге екі аптадан астам уақыт қалды. Осы тізімдер арқылы заңшығарушы билік пен аймақтық өкілді органда партиялар қандай әлеуметтегі селекторатқа арқа сүйейтінін байқайтын боламыз.
